Sofralarımızın vazgeçilmezi meyveler ve sebzelerin, tarladan markete uzanan yolculuk serüveninde fiyatlarının epey bir artış gösterdiği bilinmektedir. Peki meyve ve sebzede tüketici fiyatları ile çiftçinin eline geçen fiyat arasındaki farkı ne belirliyor?
Tarlada 1 TL olan ürünün markette neden 5 TL olduğu merak konusu. Gıda enflasyonunun yüksek olduğu dönemlerde, bu soru sıklıkla gündeme gelmekte. Meyve ve sebzelerin üretici fiyatları ile tüketiciye sunulan fiyatlar arasındaki makas açıldıkça tartışmalar da alevleniyor. Tarımdan markete ulaşana kadar üründe oluşan fiyat farkında üretim girdi maliyetlerinin yüksek olmasından, iklim değişikliği, mevsim koşulları ve tabii ki döviz kurlarındaki değişimin etkili olduğu söylenmekte.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) dönem dönem tartışmalara yol açan bu konuyu ”Sebze ve Meyvede Tarladan Tüketiciye Fiyat Farkını Belirleyen Faktörler” adlı çalışmasında ele aldı. Okan Eren, Süleyman Hilmi Kal, Mustafa Utku Özmen tarafından hazırlanan çalışmaya göre ithalatın üretime oranla fiyat marjı hem meyve hem de sebzeleri etkiliyor. İhracatta ise sadece meyve fiyat marjında etkili olduğu belirtilmekte.
Hazırlanan çalışma için, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) gıda sepetinde yer alan; elma, kayısı, muz, kiraz, üzüm, çilek, limon, mandalina, portakal, şeftali, armut, zeytin, fındık içi, fıstık, ceviz içi, domates, soğan, salatalık, yeşil biber, havuz, patlıcan, pırasa, patates, mercimek , nohut, kuru fasulye, pirinç ve sarımsak gibi 15 meyve ve 13 sebze ürünü baz alındı. Bu ürünlerde tarla fiyatından çiftçinin eline geçen ile tüketici fiyatları arasındaki oransal farka etki eden faktörler, 2004-2016 yılları için panel veri analiz teknikleri kullanılarak incelendi.
Fiyat Marjını İthalat Etkiliyor!
Sonuçlara bakıldığında; ithalatın üretime oranının fiyat marjını hem meyve hem de sebzelerde etkilerken, ihracatın üretime oranının ise sadece meyve fiyat marjında etkili olduğu ortaya çıkmakta.
İthalatın üretim oranındaki 1 puanlık bir artışı, sebzede fiyat marjını yaklaşık 0.4 puan yukarı çekerken, meyvede ortalama 0.9 puanlık düşüşe neden olmakta.
Meyveler için değişken döviz kuru, tarımsal üretimde bir maliyet unsuru olmasına karşın, aynı zamanda perakende satıcıların fiyatlama davranışını da etkilemekte. Döviz kurundaki 1 yüzde puanlık bir artış, sebze fiyat marjını 0.008 puan, meyvelerde ise 0.01 puan yükseltiyor.
Reel büyüme ve asgari ücret değişimlerine bakıldığında sebze ve meyvelerin fiyat marjı üzerinde önemli etkisi bulunmuyor.
Meyve Fiyat Marjını İhracat Arttırıyor!
İhracat daha çok yurtdışı fiyatların yurtiçine göre daha yüksek olmasından dolayı gerçekleştiriliyor. İhracatın üretime oranının artması, yurt içi arzı azaltıyor ve üretici ve tüketici fiyatlarını arttırıyor. Üretim maliyetlerine ilişkin göstergelerden olan mazot ve petrol fiyatlarındaki artışlar ise, çiftçi fiyatları üzerinde daha etkili olduğundan fiyat marjını azaltıcı etki yapıyor.
